ΠΕΝΤΑΛΟΦΟΣ:Ιδιαίτερο έθιμο των ‘‘αερόστατων’’ την Καθαρά Δευτέρα

Vagelis Papayiotas

Αερόστατο. Η λέξη μαρτυρείται για πρώτη φορά γύρω στα 1850. Προέρχεται απο τις λέξεις ΑΕΡΑΣ και ΣΤΑΜΟ (ίστημι του ρήματο ίσταμαι που σημαίνει κάνω κάτι να μείνει όρθιο.. 
Εθιμο παρα πολύ παλιο. Οι παππούδες δεν γνωρίζουν το πότε εμφανίστηκε αυτό το έθιμο στον Πεντάλοφο. 
Οι Πενταλοφίτες μαστόροι πολυταξιδεμένοι στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, πιθανώς είδαν κάπου αυτό το έθιμο και το μετέφεραν και στον Πεντάλοφο. Συναντάτε τέτοιο έθιμο στο Λεωνίδιο και στην Αρκαδία, με την διαφορά οτι αυτό γίνεται την ημέρα της Ανάστασης. 
Καθιέρωθηκε το πέταγμα του αερόστατου την Καθαρά Δευτέρα, λόγω του ότι τα ‘μπουλούκια ‘ των μαστόρων ήταν ακόμα στο χωριό. Τα ΄μπουλούκια’ των μαστόρων ξεκινούσαν για την ξενητιά στο τελος Μαρτίου μέχρι και του Αγίου Γεωργίου.

Πως κατασκευάζεται; 
Το συνηθισμένο αερόστατο φτιάχνεται με 16 χάρτινες κόλλες. Το χαρτί πρέπει να είναι πολύ λεπτό για να είναι ελαφρύ. Αλλιώς το αερόστατο πέφτει και καίγεται. Οι κόλλες είναι ποικίλου χρώματος ώστε η κατασκευή να είναι πολύχρωμη και χαρούμενη. Το άνοιγμα κάτω διατηρείται ανοικτό με ένα είδος "τσέρκι" από λεπτό καλάμι πάνω στο οποίο δένεται σταυρωτά ένα σύρμα. Το σύρμα χρησιμεύει για να στερεωθεί ένα πανί (στουπί) βουτηγμένο σε λάδι και πετρέλαιο που η φωτιά του θα θερμάνει το αερόστατο ώστε να απογειωθεί. Τα αερόστατα φθάνουν πολύ ψηλά πάνω από τα χίλια μέτρα, και αν τα παρασύρει ο αέρας μπορεί να φθάσουν και μέχρι την Κορυφή. Μόλις όμως σβήσει το πανί το αερόστατο κρυώνει και πέφτει. 

Τοποθετούμε στο πάτωμα τις 8 κόλλες (διαστάσεων 50Χ70 cm) σχήμα αριστερά, και τις ενώνουμε με κόλλα φτιαγμένη από αλεύρι και νερό ώστε να σχηματιστεί ένα ορθογώνιο όπως το δεξιό σχήμα.
επαναλαμβάνουμε ξανά ώστε να έχουμε 2 χάρτινα ορθογώνια, τα οποία ενώνουμε στα πλάγια ώστε να σχηματιστεί ένας κύλινδρος ανοικτός και από τις δύο μεριές.
Κόβουμε με ένα ψαλίδι τη μιά μεριά του κυλίνδρου ώστε να αποκτήσει πιο αεροδυναμικό σχήμα και το κολλάμε με αλευρόκολλα ώστε να κλείσει αεροστεγώς η μια μεριά
Για να διατηρείται ανοικτό η κάτω μεριά ράβουμε με κλωστή μια στεφάνη από λεπτό καλάμι πάχους 1cm 

ΠΕΝΤΑΛΟΦΟΣ

Πέτρα είχαμε, πέτρα δουλέψαμε! Στο ανάγλυφο του Βοΐου και το σύμπλεγμα των ορεινών χωριών του, ανάμεσα στην “Γκραντίσκα” και το “Ρουμάνι” βρίσκεται χτισμένος ο Πεντάλοφος, το ξακουστότερο και μεγαλύτερο μαστοροχώρι της Μακεδονίας. Η γειτονιά του Πενταλόφου είναι μία από τις ωραιότερες γωνιές της Βόρειας Πίνδου, τόσο για το εκπληκτικό φυσικό περιβάλλον ανάμεσα στα πυκνά δάση και τα επιβλητικά ορεινά τοπία, όσο και για τη γραφικότητα των παραδοσιακών οικισμών. Τριγύρω απλώνεται μια ατελείωτη πρόσκληση στην ομορφιά, στα μνημεία και στην ιστορία.

Πεντάλοφος - Πεντάμορφος!

Ο Πεντάλοφος, το παλιό και ξακουστό ‘‘Ζουπάνι’’ έχει εκτεταμένο ανατολικό ορίζοντα και 500 περίπου καλοδιατηρημένα κτίσματα, διαταγμένα κατά αμφιθεατρικό τρόπο. Ένας παραδοσιακός οικισμός με πέτρινα σπίτια και γραφικά σοκάκια, πολλές φυσικές ομορφιές και ιδιαίτερα υγιεινό κλίμα. Η τέχνη των άξιων μαστοροκαλφάδων βρίσκεται αποτυπωμένη στις περίτεχνες εκκλησιές, στις βρύσες, στα καμπαναριά και στην αρματωσιά των διώροφων και τριώροφων σπιτιών που με τα λιακωτά τους, τα στενά παράθυρα και τα κεντημένα με σταυρούς αγκωνάρια, τινάζουν το πέτρινο ανάστημά τους ψηλά σα να θέλουν να αγγίξουν τη βραχωμένη στέγη της Γκραντίσκας. Για να γνωρίσει κανείς τον Πεντάλοφο δεν αρκεί να σταματήσει στην κεντρική πλατεία της ‘‘Λότζιας’’, αλλά πρέπει να χωθεί στα στενορύμια που φιδολιγίζονται μέσα στα σπλάχνα του από όπου μπορεί να ανασύρει ιστορίες ανθρώπων σπάνιες και παραδόσεις παραμυθένιες. Μέσα στα σκιερά σοκάκια του, ακόμα και σήμερα, ζωντανεύουν σκηνές απλές, καθημερινές, εικόνες παλιών καιρών, πάνω σε φωτογραφίες της σέπιας και του ασπρόμαυρου ξεχασμένες.
Το βλέμμα του επισκέπτη μαγνητίζεται από τον όμορφο Πεντάλοφο

Η ιδιαίτερη ιστορία του χωριού

Σύμφωνα με μαρτυρίες, ο τόπος πρωτοκατοικήθηκε οργανωμένα στο ύψωμα της Γκραντίσκας από το 1346 όταν ξεκίνησε να λειτουργεί ως κάστρο.

Η κορυφή της Γκραντίσκας. Η λέξη ‘‘Γκραντίσκα’’ σημαίνει μικρή πόλη.

Ο πρώτος πυρήνας του χωριού δημιουργήθηκε το 1427 και έπειτα εγκαταστάθηκαν αμιγώς ελληνικοί πληθυσμοί από άλλες περιοχές του Βοΐου και της Ηπείρου. Στα χρόνια της τουρκοκρατίας το Ζουπάνι ήταν ήδη το σημαντικότερο κεφαλοχώρι της παλιάς ‘‘Ανασελίτσας’’. Το 1829 κάηκε ύστερα από επιδρομή Αρβανιτών. Η μετέπειτα ιστορία του χωριού είναι γεμάτη από σκληρούς αγώνες εναντίον των τυράννων τουρκαλβανών και το 1916 βρέθηκε μέχρι και υπό γαλλική κατοχή αποικιακών στρατευμάτων Αλγερινών και Αράβων.

Στον Πόλεμο του ’40 η περιοχή αποτέλεσε το ορμητήριο του ελληνικού στρατού. Επειδή τότε ο δρόμος σταματούσε στη Βουχωρίνα, γυναίκες από τον Πεντάλοφο και το Βυθό πήγαιναν ως εκεί με τα πόδια, φορτώνονταν τα ασήκωτα πολεμοφόδια και τα κουβαλούσαν μέσα στις λασπουριές της Πίνδου μέχρι το μέτωπο του πολέμου. Αυτές ήταν οι ‘‘Γυναίκες της Πίνδου’’, οι ηρωίδες το ’40.

Το χωριό βομβαρδίστηκε πολλές φορές και έζησε αργότερα πολύ έντονα τα θλιβερά γεγονότα του Εμφυλίου.

Τα έργα της πέτρας

Ο λαϊκός πολιτισμός της περιοχής είναι συνυφασμένος κατά κύριο λόγο με τους μαστόρους της πέτρας. Το ορεινό του εδάφους ανάγκασε από τα παλιά χρόνια πολλούς κατοίκους να μεταναστεύσουν στο εσωτερικό και στο εξωτερικό. Οι ικανοί αυτοί τεχνίτες έκτισαν μεγαλόπρεπα αρχοντικά, στολίδια μοναδικά της μακεδονικής αρχιτεκτονικής, εκκλησίες και μοναστήρια επιβλητικά, με πανύψηλα καμπαναριά, βρύσες περίτεχνες και ένωσαν τις όχθες των ποταμών υψώνοντας μονότοξα και πολύτοξα πέτρινα γεφύρια. Ολόκληρο το χωριό σχημάτιζε πομπή που τους συνόδευε μέχρι τα τελευταία σπίτια και με τον ίδιο τρόπο τους υποδέχονταν όταν επέστρεφαν.

Οργανωμένοι σε σινάφια και συντεχνίες, έχτισαν στο Πήλιο, σε όλη την τουρκοκρατούμενη χώρα, αλλά και πέρα από αυτή. Γι’ αυτό το λόγο ο κάθε μάστορας με υπερηφάνεια λέει ‘‘Οι Ζουπανιώτες έχτισαν τον κόσμο’’.

Η τέχνη της τελευταίας μεγάλης γενιάς αυτών των μαστόρων φτάνει στο απόγειό της με το περιστύλιο και το καμπαναριό της κεντρικής εκκλησιάς του Πενταλόφου, τον Αγ. Αθανάσιο.

Οι μάστορες αυτοί αποτέλεσαν την αφετηρία μιας ιστορικής πορείας που έδωσε στους Έλληνες το δικαίωμα να αισθάνονται περήφανοι για τα έργα τους στα χρόνια της τουρκοκρατίας

Γιορτές και Έθιμα

Ιδανική περίοδος επίσκεψης στον Πεντάλοφο είναι ο Νοέμβρης, όταν γίνεται το μεγάλο Καστανοπάζαρο, όπου τα περίφημα γλυκά κάστανα του Βοΐου έχουν την τιμητική τους, ενώ όλο το βουνό έχει ντυθεί με τα σπάνια φθινοπωρινά του χρώματα. Επίσης αξίζει κανείς να ζήσει το ιδιαίτερο έθιμο των ‘‘αερόστατων’’ την Καθαρά Δευτέρα, ένα έθιμο που έχει ζωή πάνω από 200 χρόνια, και να τριγυρίσει στα χωριά της περιοχής που κάνουν τα πανηγύρια τους την περίοδο του Δεκαπενταύγουστου.

http://www.ecokoz.gr