Η επίδραση της μουσικής στον άνθρωπο

Στην πυραμίδα της ιεράρχησης των ανθρωπίνων αναγκών, η μουσική για τους περισσότερους θα μπορούσε να στριμώχνεται στην κορυφή, στις δραστηριότητες αυτές που δεν αποτελούν βασικές ανάγκες επιβίωσης, αλλά διόδους αυτογνωσίας και αυτοεκπλήρωσης, εν ολίγοις μια πολυτέλεια για λίγους. 

Η αλήθεια είναι πως η μουσική, μη όντας η ίδια για πολλούς συνειδητή αναγκαιότητα, αποτελεί μέσο τέρψης, έκφρασης, διαπαιδαγώγησης κοινωνικοποίησης και θεραπείας.

Μουσική ονομάζουμε μια διαδοχή τόνων που εξελίσσεται στο χρόνο. Πώς μπορεί, όμως, μια τέτοια αλληλουχία ήχων ταυτόχρονα να εκφράζει συναίσθημα, αλλά και να προκαλεί συναισθήματα και μια σειρά από οργανικές μεταβολές στον άνθρωπο;

        Σε όλους τους μουσικούς εκπαιδευτικούς υπάρχει διάχυτη η πεποίθηση, η οποία στηρίζεται σε προσωπικές παρατηρήσεις και βιώματα, ότι η ενασχόληση του παιδιού με τη μουσική έχει ευεργετικό αντίκτυπο και στις υπόλοιπες εκφάνσεις της ζωής του. Κατά γενική ομολογία, η μουσική εκπαίδευση ενισχύει μια σειρά από κοινωνικές ή άλλες δεξιότητες, όπως την αυτοπειθαρχία, την αυτοεκτίμηση, τη διάδραση, την επικοινωνία και τη συνεργασία, το συντονισμό, τις νοητικές, τις αναλυτικές και τις ακουστικές δεξιότητες του ατόμου, τη δημιουργικότητα και την προσωπική έκφραση. Η παραπάνω παραδοχή, αν και δεδομένη για τους ήδη ασχολούμενους με τη μουσική, συνεχώς αναδεικνύεται και πολύ συχνά εμπλουτίζεται με νέες αποκαλύψεις μέσω συγκριτικών πειραμάτων και κλινικών ερευνών από διαφόρους πανεπιστημιακούς, επιστημονικούς και ερευνητικούς φορείς.

        Σε ανύποπτο χρόνο, ο βραβευμένος με το Nobel Φυσικής (1921) Albert Einstein δήλωσε ότι, αν δεν γινόταν επιστήμονας, θα γινόταν σίγουρα μουσικός: “Δε θα μπορούσα να φανταστώ τη ζωή μου χωρίς να παίζω μουσική. Ζω τα όνειρά μου μέσα από τη μουσική. Παρατηρώ τη ζωή μου μέσα από τη μουσική...Γνωρίζω ότι τη μεγαλύτερη απόλαυση στη ζωή μου την έδωσε το βιολί μου”.

        O Einstein ήταν ένας εξαιρετικός βιολονίστας. O ίδιος έλεγε ότι ο λόγος που έγινε τόσο έξυπνος ήταν αυτή η ενασχόλησή του με το βιολί. Η μουσική δεν ήταν γι' αυτόν μόνο χαλάρωση, τον βοηθούσε και στην εργασία του. Ήταν λάτρης του Mozart και του Bach.

Ο βιολονίστας Albert Einstein

        Η δεύτερη γυναίκα του, Έλσα, δίνει μια άποψη της οικογενειακής ζωής τους στο Βερολίνο:

“Ως μικρό κορίτσι ερωτεύτηκα τον Albert επειδή με το βιολί του ερμήνευε τόσο όμορφα τον Mozart”...“Παίζει επίσης και πιάνο. Η μουσική τον βοηθά όταν επεξεργάζεται τις θεωρίες του. Πηγαίνει στο γραφείο του, έρχεται πίσω, παίζει μερικές συγχορδίες στο πιάνο, κάτι γράφει και επιστρέφει στο γραφείο του”. Αργότερα, όταν έγινε διάσημος πιά φυσικός, τον καλούσαν να παίξει σε φιλανθρωπικά κοντσέρτα, πράγμα το οποίο με πολλή προθυμία αποδεχόταν. Σε κάποια τέτοια εκδήλωση, ένας κριτικός – ο οποίος προφανώς δεν γνώριζε τον πραγματικό λόγο της φήμης του Einstein- έγραψε: “Ο Einstein παίζει εξαιρετικά. Παρόλαυτα, η παγκόσμια φήμη του δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Υπάρχουν πολλοί βιολονίστες που παίζουν εξίσου καλά.”

         Πολλά επιστημονικά πειράματα και μελέτες έχουν πραγματοποιηθεί για να αποκαλυφθεί η δύναμη της μουσικής στον άνθρωπο. Μέχρι και το 1970, το μεγαλύτερο μέρος της έρευνας είχε να κάνει με την επίδραση του ρυθμού και του τέμπο. Ανακαλύφθηκε, λοιπόν, ότι η αργή μουσική μπορούσε να επιβραδύνει τον καρδιακό παλμό και τον αναπνευστικό ρυθμό, ενώ η πιο “γρήγορη” μουσική είχε τα αντίθετα αποτελέσματα.

Από τότε μέχρι σήμερα, η έρευνα στον τομέα αυτό έχει προχωρήσει σε νέες σημαντικές ανακαλύψεις. Μία απ' αυτές, όπως διαπιστώνεται από τα ηλεκτροεγκεφαλογραφήματα, είναι ότι η μουσική επηρεάζει το πλάτος και τη συχνότητα των εγκεφαλικών κυμάτων.

        Η μουσική προκαλεί πολλαπλές αντιδράσεις στον ανθρώπινο οργανισμό. Ο ρυθμός, ένα σημαντικό στοιχείο της μουσικής, οργανώνει τη σωματικές κινήσεις και είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με το ανθρώπινο σώμα. Παραδοσιακά, σε όλους τους πολιτισμούς, αγροτικές ή μη εργασίες, που απαιτούσαν σωματική επαναλαμβανόμενη δραστηριότητα, πολύ συχνά συνοδεύονταν με ρυθμικά τραγούδια χωρίς τη συνοδεία μουσικού οργάνου (a capella), που σκοπό είχαν το συγχρονισμό των κινήσεων και την αύξηση της παραγωγικότητας, ενώ ταυτόχρονα μείωναν το αίσθημα της κούρασης και της ανίας.

        Η μουσική είναι μέρος της βιολογικής μας κληρονομιάς. Το σώμα εμπεριέχει ρυθμό με την έννοια του καρδιακού παλμού, του ρυθμού του βαδίσματος, του αναπνευστικού ρυθμού κ.α. Τα πρώτα μας ρυθμικά ερεθίσματα ως έμβρυα, κατά την ενδομήτρια ζωή, είναι οι καρδιακοί σφυγμοί της μητέρας, ενώ από τα πρώτα ακουστικά ερεθίσματα είναι ο ήχος της ροής του αίματος της.

        Πειράματα έχουν δείξει ότι η μουσική μπορεί να ερεθίσει τα πεπτίδια στον εγκέφαλο και να προκαλέσει την παραγωγή ενδορφινών, των φυσικών οπιούχων του οργανισμού, προκαλώντας ένα αίσθημα ευφορίας, αλλάζοντας τη διάθεση και το συναίσθημα, ενώ η ακρόαση μουσικής με ρυθμική συχνότητα 60 παλμών ανά λεπτό προκαλεί επιβράδυνση των καρδιακών σφυγμών και μείωση της αρτηριακής πίεσης. Έτσι, το σώμα χαλαρώνει, ενώ δίνει τη δυνατότητα στο μυαλό να λειτουργήσει αποτελεσματικότερα.

        Γνωρίζοντας, προφανώς ενστικτωδώς, τη δύναμη της μουσικής, ο Σκωτσέζος συγγραφέας Arthur Conan Doyle (1859-1930), επεφύλασσε πάντα για τον φανταστικό ήρωά του Sherlock Holmes (αεικίνητο και εφευρετικότατο ντέντεκτιβ με ταλέντο στην επίλυση μυστηρίων) στιγμές ηρεμίας στους καθημερινούς φρενήρεις ρυθμούς του. Ο Holmes χαλάρωνε παίζοντας το αγαπημένο του μουσικό όργανο, το βιολί.

Ο ηθοποιός Jeremy Brett ως Sherlock Holmes παίζει βιολί

    `   Αποδεδειγμένα, η μουσική μπορεί να ενεργοποιήσει τη ροή αποθηκευμένης μνήμης και φαντασιακού υλικού κατά μήκος του μεσολοβίου (ή “πυλώδους σώματος”), της γέφυρας, δηλαδή, που ενώνει το δεξί με το αριστερό εγκεφαλικό ημισφαίριο. Αυτή η σύνδεση είναι σημαντική για τον ταχύ συντονισμό και τις αμφιδέξιες κινήσεις, όπως αυτές που εκτελούν τα χέρια ενός πιανίστα. Αυτή η σύνδεση εξηγεί και κάτι επιπλέον. Το δεξί εγκεφαλικό ημισφαίριο είναι συνδεδεμένο με το συναίσθημα, ενώ το αριστερό με τη νόηση. Η μουσική βοηθά, λοιπόν, αυτά τα δύο στοιχεία της ανθρώπινης προσωπικότητας να λειτουργούν αρμονικά.

        Ένα άλλο στοιχείο της μουσικής, που βοηθά στην οργάνωση του ανθρωπίνου εγκεφάλου, είναι η τάξη, η φόρμα, οι αναλογίες, οι αλληλουχίες και όλα αυτά τα στοιχεία που χρησιμοποιεί και η μαθηματική λογική. Ενδεχομένως, γι' αυτό το λόγο λένε ότι η μουσική μοιάζει με τα μαθηματικά. Η μουσική δημιουργεί στον εγκέφαλο τις απαραίτητες συνδέσεις που μας διευκολύνουν να κάνουμε επαγωγικές ή παραγωγικές συλλογιστικές πορείες, όπου αυτό είναι απαραίτητο στις καθημερινές, σχολικές, επαγγελματικές ή ακαδημαϊκές μας υποχρεώσεις.

        Ένα ιδιαίτερο παράδειγμα της δύναμης της μουσικής είναι η περίπτωση του Βασιλιά Γεωργίου Ι της Αγγλίας, ο οποίος είχε πρόβλημα ελλειπούς μνήμης και διαχείρισης άγχους. Είχε διαβάσει στη Βίβλο την ιστορία του Βασιλιά Σαούλ και αναγνώρισε ότι υπήρχε ομοιότητα, καθώς και εκείνος αντιμετώπιζε παρόμοια προβλήματα. Ακόμα, διάβασε ότι ο Σαούλ έλυσε αυτά τα προβλήματα με τη χρήση ειδικής μουσικής. Έτσι, ο Βασιλιάς Γεώργιος ζήτησε από τον συνθέτη Georg Friedrich Haendel να του γράψει κάτι ιδιαίτερο, που θα τον βοηθούσε, κατά τρόπο ανάλογο με αυτόν του Σαούλ, να αντιμετωπίσει τα προβλήματα συγκέντρωσης και άγχους. Ο Haendel, γι' αυτό το σκοπό έγραψε τη “Μουσική των Νερών”.

Ο Βασιλιάς Γεώργιος Ι της Αγγλίας

        Ένα από τα ιδιαίτερα οφέλη της μουσικής εκπαίδευσης είναι η ενίσχυση της αυτοπειθαρχίας. Ο Δρ Shinichi Suzuki (γεννημένος στη Nagoya της Ιαπωνίας το 1898, γιος του πρώτου και μεγαλύτερου κατασκευαστή βιολιών της Ιαπωνίας), ιδρυτής της ομώνυμης, διεθνούς αναγνωρισμένης, μουσικής εκπαιδευτικής μεθόδου (Μέθοδος Suzuki), κάποτε είπε “Η γνώση δεν είναι δεξιότητα. Η γνώση επί δέκα χιλιάδες φορές είναι δεξιότητα.” Απαιτείται τεράστιο απόθεμα υπομονής και συγκέντρωσης για να μπορέσει κάποιος να αναλύσει ένα μουσικό έργο και να επικεντρωθεί στην τμηματική μελέτη του για μεγάλες χρονικές περιόδους. Στον τομέα της μουσικής, η αυτοπειθαρχία μπορεί να καλλιεργηθεί από πολύ μικρή ηλικία. Οι μικροί μαθητές μπορούν να ξεκινήσουν με ένα ολιγόλεπτο μάθημα, και αρκετά γρήγορα να μπορούν να εστιάζουν την προσοχή τους για πολύ μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Το αποτέλεσμα μπορεί εύκολα να παρατηρηθεί σε συναυλίες και ρεσιτάλ, όπου δεκάδες νέοι μουσικοί παρακολουθούν ήσυχα και προσεκτικά για μία ώρα ή και περισσότερο.

Shinichi Suzuki

        Θρυλικοί πιανίστες, όπως ο Artur Rubinstein και ο Vladimir Horowitz, απεχθάνονταν την πρακτική μελέτη στο πιάνο. Από τη μια μεριά ο Rubinstein, στον οποίο δεν άρεσε καθόλου η ιδέα να κάθεται με τις ώρες μπροστά από ένα πιάνο, από την άλλη ο Horowitz, ο οποίος φοβόταν ότι η εναλλαγή της αίσθησης, της αφής και του ήχου διαφορετικών οργάνων, πέρα από το αγαπημένο του Steinway, θα έβλαπταν την απόδοσή του. Το κοινό σημείο και των δύο ήταν η ατέλειωτες ώρες νοητικών ή “νοερών” προβών. Η νοητική εικονοπλασία είναι ικανή να ενεργοποιήσει τα ίδια σημεία του εγκεφάλου όπως και η πρακτική εξάσκηση.

O Rubinstein παίζει Chopin

Ο Vladimir Horowitz στο αγαπημένο του Steinway

        

        Εξάλλου, η ενεργή συμμετοχή σε μουσικά δρώμενα αυξάνει την αυτοεκτίμηση και κατ' επέκταση τις κοινωνικές δεξιότητες των νέων. Έρευνες έχουν δείξει ότι ομαδικά πολιτιστικά δρώμενα που περιλαμβάνουν συγχρονισμό (όπως ο χορός, το τραγούδι, τα μουσικά σύνολα) ενισχύουν, κατ' αρχήν το αίσθημα αποδοχής των συμμετεχόντων, και κατά δεύτερον τη συνεργασία και την επικοινωνία ανάμεσα στα μέλη.

        Τα δεδομένα δείχνουν ότι η μακρά ενασχόληση με τη μουσική εξασκεί τον εγκέφαλο και όχι μόνο. Το να παίζει κανείς ένα μουσικό όργανο απαιτεί συντονισμό αρκετών λειτουργιών, της όρασης, της ακοής, της αφής, του σχεδιασμού και συγχρονισμού κινήσεων, της ερμηνείας συμβόλων, της συναισθηματικής έκφρασης, της επικοινωνίας. Η μουσική θα πρέπει να θεωρείται και να είναι αναπόσπαστο κομμάτι της βασικής εκπαίδευσης του παιδιού ή του ενήλικα, δημιουργώντας είτε συνειδητούς ακροατές είτε άρτιους μουσικούς, οπωσδήποτε, όμως, ολοκληρωμένους και υγιείς ανθρώπους.

Διάσημοι που παίζουν μουσική:

Alexander Graham Bell (1847 – 1922). Επινόησε το τηλέφωνο πρίν κλείσει τα 30. Έπαιζε πιάνο, κυρίως αυτοδίδακτος.

Thomas Edison (1847 - 1931) – Από τους πιο παραγωγικούς εφευρέτες με πάνω από 1093 πατέντες, εφήυρε μεταξύ άλλων τον ηλεκτρικό λαμπτήρα και το φωνόγραφο. Έπαιζε πιάνο.

Charlie Chaplin (1889 - 1977) – Διάσημος Βρετανός ηθοποιός, έπαιζε ακκορντεόν.
Mahatma Gandhi (1869 – 1948) – Ηγέτης του Ινδικού Εθνικού Κινήματος, γνωστός για τις ειρηνικές του μεθόδους επίλυσης αντιπαραθέσεων. Λέγεται πως έπαιζε κοντσερτίνα (είδος ακκορντεόν). Όπως έλεγε και ο ίδιος στην αυτοβιογραφία του “Η μελίρρυτη μελωδία με συγκίνησε βαθύτατα, και την έπαιξα στην κοντσερτίνα που ο πατέρας μου είχε αγοράσει.”

Charles Dickens (1812 - 1870) – Βρετανός συγγραφέας, γνωστός για τις νουβέλες του, συμπεριλαμβανομένης “Χριστουγεννιάτικη Ιστορία” . Έπαιζε ακκορντεόν.

Neil Armstrong (γεννημένος 1930) – Γνωστός ως ο πρώτος αστροναύτης που περπάτησε στο φεγγάρι. Παίζει κόρνο βαρύτονο.

https://sites.google.com/site/odeioopera/arthra/i-epidrasi-tis-mousikis-ston-anthropo